In de Stadslabs in Sittard-Geleen worden complexe maatschappelijke uitdagingen opgepakt en omgebogen tot kansen. Kansen om opnieuw stad te maken, oplossingen te bedenken en te innoveren. De gemeente is hierin de verbindende, aanjagende en faciliterende partij. Lees hier de aanpak van de Stadslabs en de geleerde lessen.
Steden in Nederland en heel Europa kampen met complexe maatschappelijke uitdagingen ten gevolge van bijvoorbeeld krimp, vergrijzing en ontgroening. De zorg die onder druk staat, leegstand in de binnensteden, uitdagingen op het gebied van energie en milieu. Deze complexe problemen veranderen constant en daarbij hebben ze veel verschillende stakeholders.
Stadmakers van de toekomst
Met het idee dat complexe problemen het beste worden benaderd vanuit gezamenlijkheid, is in co-creatie, de ontdekkingstocht van Sittard-Geleen naar een andere manier van samenwerken in de samenleving van start gegaan. De gemeente is hierin de verbindende, aanjagende en faciliterende partij. De ontdekkingstocht leidde naar een brede stakeholdersbijeenkomst en hierop volgende werksessies met betrokken partijen. Inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en de overheid werden uitgedaagd om samen tot goede ideeën en oplossingen te komen voor de uitdagingen waar de gemeente en deze betrokkenen voor stonden. Samen zijn zij de ‘stadmakers van de toekomst’. Het proces en de stadslabs zijn dus niet van de gemeente: de gemeente is een van de vier stakeholders en de meewerkende ambtenaren zijn ook stadmakers.
Met de (financiële) steun van A&O fonds Gemeenten, de Brightlands Chemelot Campus en de gemeente Sittard-Geleen werden de eerder opgedane inzichten vertaald in concrete experimenten binnen twee Stadslabs. Het Stadslab Geleen Circulair en het Stadslab Historisch Sittard. De groep van ondernemers, experts van maatschappelijke instellingen, inwoners, gemeentelijke bestuurders en ambtenaren die een rol hebben in de Stadslabs groeide naar ruim 60 stadmakers.
Ik heb moeten leren los te laten en om te gaan met onzekerheid, met de controle kwijtraken, niet volgens vaste procedures werken. Het is allemaal nieuw en spannend. Maar een verandering bij de gemeente intern begint bij de mensen extern, en die krijgen binnen de stadslabs alle ruimte. Je moet elkaar vertrouwen en over vooroordelen heen stappen. Het enthousiasme is aanstekelijk en geeft energie.
Stadslab “Historisch Sittard”
In dit Stadslab co-creëren winkeliers, horecaondernemers, Centrummanagement, de Domijnen, Visit Zuid-Limburg met als doel het vergroten van de toeristische aantrekkingskracht van de historische binnenstad van Sittard en de gemeente Sittard-Geleen in het geheel. Met de expertise van de verschillende partners wordt binnen dit project gezamenlijk invulling gegeven aan het stimuleren van de lokale economie door het aantrekken van meer bezoekers.
Stadslab “Geleen Circulair”
In dit Stadslab co-creëren Centrummanagement Geleen, ontwerpers, ondernemers, Chemelot, ZO Wonen en scholen. In de transformatie naar een samenleving zonder fossiele brandstoffen en waar alle afval de grondstof is voor nieuwe producten, moet de Chemelot Circular Hub het innovatie-knooppunt worden. Het centrum van Geleen kan hierbij uitgroeien tot het innovatie-knooppunt in Zuid-Limburg/Euregio voor de transformatie van centra, wijken en dorpen.
Geleerde lessen
De ervaringen die zijn opgedaan zijn vertaald in zes aanbevelingen*. Deze zijn bruikbaar voor de vervolgstappen in 2021. Ze zijn ook bruikbaar elders in Nederland, waar inwoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen en overheden op zoek zijn naar een andere manier van samenwerken.
1 Start de interne verandering extern
Andere perspectieven zijn nodig en die vind je buiten om de simpele reden dat je daar mensen aantreft die denken en doen vanuit die andere perspectieven. Deze mensen vragen mee te doen, maakt bij hen energie los. Deze energie inspireert bestuurders en ambtenaren en geeft hen comfort om te veranderen omdat de maatschappelijke relevantie heel direct zichtbaar maakt. Intern veranderen krijgt dan het karakter van meebewegen met de samenleving.
2 Zoek de intrinsieke overtuiging
Bij de overheid zijn we gewend om te denken en te handelen in de reeks visie, kaders, beleid, programma en uitvoering. Bedacht door een klein deel van de samenleving en vastgelegd in handboeken. Als iedereen zich houdt aan die handboeken dan komt het goed. Waar het niet goed gaat komen er visies, kaders en regels bij. In extreme situaties kan het effect precies het tegenovergestelde zijn van wat in de oorsprong de bedoeling was. De toeslagenaffaire is daar een voorbeeld van.
Er komt veel samenwerkingsenergie vrij als in de samenleving de dialoog gevoerd wordt over wat de mensen bindt. Wat hun centrale waarden zijn. Wat hun intrinsieke overtuiging is. Wat hun interne kompas is als ze op een kruispunt van keuzes staan. Een intern kompas motiveert meer dan een extern handboek.
3 Innoveer
Sneller reizen was lang een kwestie van snellere paarden. Een innovator kwam met het idee van een auto. Niet iedereen is een innovator, maar iedereen kan ruimte geven aan innovaties en een actieve rol vervullen om samen succesvol te innoveren. Creëer in de samenleving omstandigheden waardoor innovaties in grotere omvang en met meer succes tot stand komen. Innoveren betekent vooruitgang voor medewerkers en samenleving in een continu veranderende wereld.
4 Experimenteer, leer en schaal op
Henry Ford: “Er zijn geen grote problemen, er zijn gewoon heel veel kleine problemen.”. Kleine problemen lenen zich er voor om er mee op kleine schaal te experimenteren en op kleine schaal er van te leren. Wordt het kleine probleem opgelost, dan kan er worden opgeschaald. Zo kan een hele grote opgave zoals de energietransitie opgelost worden door veel kleine problemen aan te pakken.
Mislukken hoort bij experimenteren, opgeven niet.
5 Startpunt, eindbestemming, routekaart en vehikel
Zorg dat je je zaken op orde hebt. Weet wat je startpunt is. Wat zijn je exacte coördinaten die je in het navigatiesysteem ingeeft. Waar sta ik op basis van de 40 indicatoren van de Brede Welvaartsmonitor die het beeld geven hoe het met je inwoners gaat.
In Sittard-Geleen wordt het beeld van de eindbestemming steeds scherper: een wereld die je beter achter laat dan je deze hebt aangetroffen, waarin iedereen in staat is om mee te doen en waar kloven tussen groepen worden overbrugd.
Gebruik de goede routekaarten. Bepaal de tussenbestemmingen/mijlpalen die het verschil zullen maken voor de brede welvaart van inwoners. Deze mijlpalen, c.q. de doorbraken die gerealiseerd moeten worden om daar te komen, is waar de gezamenlijke energie op gericht moet zijn.
Organiseer als samenleving vehikels waarin inwoners, ondernemers, maatschappelijke instellingen en overheden nieuwe perspectieven vinden, hun gezamenlijke overtuiging kunnen ontdekken, kunnen innoveren, kunnen experimenteren en kunnen opschalen. Een maatschappelijke BV – zoals bedoeld door het besluit van de ministerraad in 2020 en gericht op impact ondernemen – is een interessant vehikel waar partijen onafhankelijk, gelijkwaardig en opgavengericht met elkaar co-creëren.
6 Versterk elkaar
Wie is de spelverdeler, wie geeft van de flanken de beslissende voorzet, wie speelt zich vrij om het doelpunt te maken en wie is de betrouwbare sluitpost in het doel.
Hoe ziet het gemeentelijke team er uit waarin de spelers elkaar versterken? Er zal verder getraind moeten worden met de volgende veldbezetting.
- De expert, die beschikt over de inhoudelijke kennis over specifieke onderwerpen en deel uitmaakt van een intern en extern kennisnetwerk.
- De co-creator die beschikt om het vermogen om vanuit het perspectief van anderen vernieuwende oplossingen te ontwikkelen.
- De facilitator die het team ondersteunt in planning, samenwerkingsfaciliteiten, financiën en data.
- De innovator, die beschikt over het vermogen om interne en externe partijen te inspireren, te coachen en beschikt over de technieken om innovaties tot stand te brengen.
Een goede doelman is geen goede spits. Een goede spelverdeler is niet de doelpuntenmaker. Vervaging van de rollen van de teamleden zal leiden tot een gemiddelde kwaliteit van het hele team. Een sterke rolbezetting zal leiden tot een excellent team dat in de samenleving het verschil kan maken voor de brede welvaart van onze inwoners.
*De aanbevelingen zijn subjectief en niet wetenschappelijk onderbouwd. Ze zijn daarom veeleer te beschouwen als werkhypotheses die gaandeweg de ontdekkingstocht naar voren zijn gekomen.
Lees hier de volledige eindrapportage over de Stadslabs van de gemeente Sittard-Geleen.
Subsidie
De Stadslabs van Sittard-Geleen zijn mede dankzij subsidie van A&O fonds Gemeenten tot stand gekomen. Wil je meer weten over subsidie van het A&O fonds? Klik hieronder verder.
