A&O fonds Gemeenten organiseerde op 5 juni de Inspiratiedag Veranderende Arbeidsmarkt in Spant! Bussum. Wat namen de 300 bezoekers mee terug naar hun gemeente? A&O’er Eva van Helden was fly on the wall en deelt haar ervaring.
In hoeverre is je gemeente goed voorbereid op de toekomst? In deze eerste vraag van dagvoorzitter Nathan de Groot aan het publiek werd meteen het kernthema van de dag gelanceerd.
Het antwoord van de bezoekers? Het scherm toonde een perfecte normaalverdeling. Voor wie de wiskundelessen even niet meer paraat heeft: het gaf een zeer gemengd beeld. Werk aan de winkel dus! En gelukkig deed de Inspiratiedag Veranderende Arbeidsmarkt zijn naam eer aan.
Werkdruk en krapte
Want zorgen zijn er zeker binnen de gemeentelijke sector. Een flink aantal deelnemers gaf aan wakker te liggen van zaken als hoge werkdruk en de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt.
Voor de nieuwe directeur van A&O fonds Gemeenten, Jeroen van Gool, was het een reden om spontaan een kpi voor de dag vast te stellen: dat de deelnemers na afloop van de Inspiratiedag minder zorgen hebben en de toekomst met meer vertrouwen tegemoet zien. Hij gaf ook nog een andere tip: “Vergeet niet ook te genieten en lol uit je werk te halen!”.
Vooruitdenken is een noodzaak
Regeren is vooruitzien. Hoewel dat in politiek Den Haag momenteel wat minder nadrukkelijk naar voren komt, werd deze boodschap tijdens de Inspiratiedag vol verve gebracht door Friso van Nimwegen van De Ruijter Strategie.
Tijdens zijn TED-talk nam hij de bezoekers mee naar de gemeentelijke arbeidsmarkt van 2035. Niemand kan in een glazen bol kijken; ook niet de tot historicus opgeleide Van Nimwegen. Hoe de gemeentelijke wereld er in 2035 uitziet is nog onduidelijk, maar een drietal trends zijn zo goed als zeker:
- De arbeidsmarktkrapte blijft.
- De vergrijzing neemt toe.
- De werkdruk blijft hoog.
Bron: Toekomst van de arbeidsmarkt | A&O fonds Gemeenten
Krapte is historisch
Voor de aanwezige gemeenteprofessionals waren bovenstaande drie trends een feest van herkenning. De grote hamvraag is natuurlijk wat gemeenten nu kunnen doen om hiermee effectief om te gaan. Want ‘niets doen, niet vooruitkijken is geen optie’, aldus Van Nimwegen.
Hij gaf de bezoekers munitie om hun collega’s mee te nemen in dit vraagstuk: een pleidooi voor de toekomst.
Hebben we in Nederland niet eerder te maken gehad met een krappe arbeidsmarkt? Zeker wel! En toch noemt Van Nimwegen de huidige krapte historisch. We weten namelijk zeker dat de babyboomgeneratie uitstroomt, wat tot een grote vervangingsvraag zal leiden. En anders dan in eerdere decennia staan de opvolgers niet in de startblokken, omdat ze simpelweg niet zijn geboren. Gemeenten hebben hier nog meer mee te maken omdat zij een relatief vergrijsd personeelsbestand hebben. Dit blijkt ook uit cijfers van de recent uitgebrachte Personeelsmonitor Gemeenten 2024.
Bron: Personeelsmonitor | A&O fonds Gemeenten
Druk druk: WERKDRUK!
We weten dus dat een aanzienlijk deel van het gemeentelijk personeelsbestand binnen nu en tien jaar uitstroomt. En vervanging? Dat is gezien de arbeidsmarktkrapte een heikel punt. Een mogelijk risico is dat hetzelfde werk door minder mensen gedaan moet worden, wat leidt tot een hogere werkdruk. Voor 90% van de gemeenten is werkdruk op dit moment al een actueel thema waar ze proberen wat aan te doen.
Ze riskeren om in een negatieve spiraal terecht te komen, volgens Van Nimwegen. Wat te doen? Werven? De productiviteit proberen te verhogen door middel van AI? Of simpelweg minder taken uitvoeren? Genoeg munitie om je collega’s wakker te schudden om met de toekomst aan de slag te gaan.
Omarm onzekerheid als strategisch middel
Gelukkig noemde Van Nimwegen niet enkel de uitdagingen die op gemeenten afkomen in de toekomst, maar gaf hij ook concrete manieren om oplossingsgericht bezig te zijn.
De drie zekere trends (zie boven) staan dan wel min of meer vast, maar in de trendverkenning die De Ruijter Strategie samen met A&O uitvoerde zijn ook 14 onzekerheden geïdentificeerd. Dat betekent simpelweg dat de toekomst er op diverse manieren uit kan zien. Zijn tip? Omarm de onzekerheid als strategisch middel.
Verbreden
De sleutel om effectief om te gaan met toekomstige uitdagingen ligt volgens Van Nimwegen in het woord ‘verbreden’. Hij stipte hierbij drie verschillende verbredingsmethoden aan. In de eerste plaats raadt hij gemeenten aan breder te kijken dan enkel de eigen gemeentelijke organisatie. Breng relevante trends en ontwikkelingen in kaart en kijk vooral ook naar andere organisaties.
Breder kijken dan je eigen voorspelde toekomst
Zijn tweede verbredingstip betrof het breder kijken dan je eigen voorspelde toekomst. Iedereen heeft – bewust, dan wel onbewust – een voorstelling bij de toekomst. Hij daagde de bezoekers uit met een bredere blik te kijken en zeker niet alleen uit te gaan van de voorspelde of gewenste toekomst.
Houd rekening met meervoudige toekomsten; durf vooruit te kijken en te verbreden.
Scenariodenken
Scenariodenken is een geschikte methode om hiermee aan de slag te gaan. Je verdiept je hiermee in verschillende mogelijke toekomsten en brengt in kaart wat je gemeente zou moeten doen op de korte, middellange en langere termijn. In de praktijk ontstaan bij dit soort strategische sessies meestal duidelijke rode draden waarmee gemeenten aan de slag kunnen.
Zijn derde verbredingstip is dan ook niet voor niets om dit scenariodenken niet alleen te beperken tot je eigen team of afdeling, maar ook juist intern breder te kijken. Dit zorgt voor een nog bredere blik, meer draagvlak en ook hogere slagingskans van de actiepunten die voortkomen uit een dergelijke sessie.
Ontdek het verborgen arbeidspotentieel
Spreker Ronald Dekker, arbeidseconoom bij TNO, sloot zich aan bij het verbredingspleidooi van Van Nimwegen, maar noemde het net even anders. Hij ging in op het ontdekken van verborgen arbeidspotentieel. Natuurlijk uitermate relevant gezien de krapte en vergrijzingsgolf. De sleutel om dit potentieel te ontdekken zit volgens hem in ‘ruimte in het hoofd’. En nee, hij doelde hierbij natuurlijk niet op het innemen van bewustzijn verhogende middelen 😉.
Wat is dan wel de essentie van ruimte in het hoofd om meer arbeidspotentieel te ontdekken? Het gaat hierbij volgens Dekker enerzijds om het in kaart brengen van wat nodig is. Je zoekt een geschikte kandidaat om bepaalde taken uit te voeren.
Dat betekent dat wanneer Pietje met pensioen gaat, je niet per se een kopie van Pietje terug moet willen. Dekker gebruikte de metafoor dat gemeenten vooral niet moeten zoeken naar “een schaap met 5 poten”. Want door te specifiek en kritisch te zijn in je wervingseisen, houd je simpelweg geen enkele kandidaat over. En dat is een gemiste kans, aldus Dekker.
Door te specifiek en kritisch te zijn in je wervingseisen, houd je geen enkele kandidaat over!
“It’s skills, stupid!”
“It’s the economy, stupid!” Deze uitspraak stond centraal bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen begin jaren ’90 om het belang van de factor economie aan te duiden. Op de Inspiratiedag kwam het thema skills zo vaak terug, dat ik deze historische uitspraak even gebruik om een opvallende HR-trend in de gemeentelijke arbeidsmarkt anno 2025 te duiden. It’s skills, stupid!
Want skills werden opvallend vaak genoemd. Ronald Dekker noemt het als één van de manieren om onontdekt arbeidspotentieel aan te boren. Niet kijken naar diploma’s en CV, maar puur focussen op competenties, kennis en houding. Later op de dag hoorde ik een mooi praktijkverhaal van de Gemeente Arnhem dat hierbij aansluit, maar daarover later meer.
Combifuncties en combibanen
Waarom zou een medewerker eigenlijk niet werkzaam kunnen zijn bij twee afdelingen? Dekker noemt als voorbeeld het combineren van een HR-staffunctie met werken bij de Dienst Werk & Inkomen. Voor medewerkers maakt dit het werk afwisselender en voor de werkgever is het een effectieve manier om wendbaarder te zijn en taken gedaan te krijgen door mensen die al helemaal thuis zijn in gemeenteland. Het klinkt mij als muziek in de oren.
Tegelijkertijd gaan mijn gedachten bij het horen van het woord ‘combinatie’ meteen naar Emile van Nassau die al langer pleit voor de zogenaamde combibanen.
Verschil is alleen dat hij bedoelt dat een baan bij de gemeente wordt gecombineerd met een baan bij een andere werkgever of eigen onderneming. Gelukkig was Emile zelf aanwezig op de Inspiratiedag en nam hij ter plekke een interactieve podcast op over de kansen van combibanen voor gemeenten.
Breda: aan de slag met Strategische Personeelsontwikkeling
Een compliment voor mijn collega’s die het programma hebben samengesteld, want de derde plenaire spreker bracht de lessen van Van Nimwegen en Dekker perfect in de praktijk.
Ik heb het over niemand minder dan Jannet Koster die namens de gemeente Breda aan de slag is gegaan met Strategische Personeelsontwikkeling (SPO). Volgens haar was de aanleiding voor de start van het proces om ‘de juiste persoon op de juiste plek te hebben om het werk en de taken voor de stad voor elkaar te krijgen’.
Tips
Ik deel 5 tips voor gemeenten die ook aan de slag willen met SPO:
- Sluit aan bij de financiële cycli
Eens per vier jaar wordt een coalitieakkoord gesloten inclusief begroting. Zorg dat SPO hierbij aansluit zodat het elkaar versterkt. - Breng een brede groep mensen samen
En dan niet alleen afdeling overstijgend, maar zelfs organisatie overstijgend. Bij het proces in Breda waren de gemeenten Goirle en Tilburg ook betrokken en werd actief geïnvesteerd in lokale partners zoals bijvoorbeeld onderwijsinstellingen. - Investeer tijd in het proces
Om optimaal gebruik te maken van de kennis in de organisatie en daarbuiten is het essentieel tijd te investeren in een proces om gezamenlijk te werken aan SPO. Creëer je meteen draagvlak. - Omarm onzekerheid en het niet-weten
Het kan niet anders of Friso van Nimwegen moet hebben gesmuld van deze vierde tip. Hoe je dit doet volgens Koster? Met een brede groep mensen praten en met zijn allen uit de waan van de dag tijd nemen om uit te zoomen. - Gebruik relevante data
Koster noemde het belang van het identificeren van trends door onder andere ook gebruik te maken van relevante data. Mijn persoonlijke tip? Ga de HR-kendata van je gemeente benchmarken op het dashboard van de Personeelsmonitor.
Na deze weldaad aan informatie van de drie plenaire sprekers volgde een gesprek met de zaal. Dit artikel wordt natuurlijk veel te lang als ik alles ga delen, dus voor jouw gemak hierbij wat interessante punten die de revue passeerden:
- Doorwerkambtenaar
Pensioen? Nee joh, lekker langer door blijven werken! Verschillende gemeenten zijn aan de slag met projecten waarbij gemeenteambtenaren na pensioen blijven doorwerken. - Vergeet de jongeren niet
Tuurlijk, behouden zul je ze waarschijnlijk niet, maar dat maakt het belang niet minder. Investeer in jongeren door bijvoorbeeld traineeships en koppel ze aan oudere medewerkers voor kennisoverdracht. - Investeer in de relatie met lokale onderwijsinstellingen
De student van vandaag is immers de gemeenteambtenaar van morgen. - Zet werkervaringsplekken in
Het mooiste voorbeeld uit het publiek vond ik de mevrouw die vertelde dat haar organisatie succesvol werkervaringsplekken had ingezet. Hierbij zijn mensen die in de bijstand zaten aan de slag gegaan en na een jaar bleek 90% hiervan nog steeds een baan te hebben in de publieke sector. Daverend applaus volgde en dat was wat mij betreft helemaal terecht!
Door werkervaringsplekken in te zetten zijn bijstandsgerechtigden succesvol aan de slag gegaan in de publieke sector. Na een jaar bleek dat 90% nog in dienst was!
Waarom CV’s de prullenbak in kunnen
Keuzestress! Tijdens de eerste workshopronde was het lastig een keuze te maken. Zo veel toffe praktijkvoorbeelden. Heb besloten aan te sluiten bij een sessie door de gemeente Arnhem over hun Gemeentepool. Nee, ik heb het niet over het gemeentelijk zwembad.
Al zwemt in deze gemeentepool wel extreem veel talent rond. De titel van de eerste sheet was veelbelovend: Waarom CV’s de prullenbak in kunnen en wat daarvoor terugkrijgt. Fardis Americaan en Lars van Boxtel namen de volle zaal mee in het opzetten en continueren van de Gemeentepool Arnhem.
Was is nu precies de gemeentepool? Het is een vernieuwende manier van werven en matchen, waarbij de nadruk ligt op skills (daar heb je hem weer!), motivatie en potentieel in plaats van op traditionele cv’s of vaste functieprofielen. Solliciteren doe je dan ook zonder cv: kandidaten doorlopen een open en eerlijk selectieproces met motivatievragen en een drijfverentest, waardoor iedereen gelijke kansen krijgt om zijn of haar talent te tonen.
Arnhem heeft inmiddels twee rondes erop zitten. Voor de dataliefhebbers: er kwamen 1.300 sollicitaties binnen en zijn 34 nieuwe collega’s aangenomen. Zij starten breed inzetbaar met intensieve begeleiding en vinden daarna een plek op basis van waar hun talent het beste tot zijn recht komt.
Wat levert de Gemeentepool op?
Toen ik Lars na afloop van de Inspiratiedag kort sprak vlakbij de uitgang vroeg ik hem: “Welk probleem lossen jullie eigenlijk op met de gemeentepool?” Hij gaf dat er meerdere antwoorden zijn. Enerzijds maakt de gemeentepool de Gemeente Arnhem wendbaarder: er is simpelweg meer arbeidspotentieel in de gemeente. Is er veel werkdruk bij een bepaald project? Zij kunnen inspringen.
Een andere belangrijke beweegreden is om een ander soort medewerker aan te trekken. Ze merkten dat in de traditionele wervingswijze veel potentiële sollicitanten niet gingen solliciteren. Door de nadruk te leggen op vaardigheden en motivatie en sterk in te zetten op interne ontwikkeling kregen ze een overweldigend aantal sollicitanten. Dus wat het oplevert? De Gemeentepool maakt de organisatie wendbaarder, meer divers en veerkrachtiger. Ga het checken mensen en doe er je voordeel mee! Hieronder een leuk praktijkverhaal waarin zowel Ferdis, Lars als enkele poolers zelf aan het woord komen.
AI AI AI AI
Een groot compliment voor de lezer die deze alinea heeft weten te bereiken! Net als Friso van Nimwegen ben ook ik opgeleid tot historicus en gebruik ik misschien net wat te veel woorden om gebeurtenissen te beschrijven. De oplossing is natuurlijk simpel: MAND! met hulp van Artificial Intelligence. Gelukkig heb ik de sessie van Martijn Sonnemans van de Gemeente Weert bijgewoond over slimmer werven met AI.
De mogelijkheden zijn werkelijk eindeloos, dat hoef ik jullie natuurlijk niet meer te vertellen. Van assistenten in ChatGPT die helpen je mail te beantwoorden, het automatisch laten opstellen van een wervingstekst, het genereren van een podcast, het transcriberen van gesprekken, het maken van analyses en helpen schrijven van beleid. En voor mij was het natuurlijk goed geweest dit verhaal te laten samenvatten 😉.
Just do it!
Mijn tip: zorg dat je weet hoe je met generatieve AI kunt werken en ga het gewoon doen! Al doende leert men is immers niets voor niets een bekend Nederlands spreekwoord. Een van de deelnemers van de sessie van Martijn gaf het later plenair ook aan: “Ik ga morgen echt aan de bak met ChatGPT!”. Volg haar voorbeeld zou ik zeggen. Werk je meteen zelf aan je digitale skills. Gelukkig wil A&O daar best een beetje bij helpen, doe hieronder inspiratie op.
Zelf kwam ik moe, voldaan en volledig geïnspireerd terug van deze dag. Het was een feestje om erbij te zijn. Op naar de editie van 2026!
